By Andy On The Go

Hãy tưởng tượng chúng ta đang mở ra một tấm bản đồ cổ của Trung Hoa, không phải để xem biên giới hay địa danh, mà để lần theo “long mạch” của cảm xúc con người. Hành trình tìm hiểu Hí Khúc (Chinese Traditional Opera) thực chất là một chuyến đi dọc theo sống lưng của đất nước này, từ những cơn gió tuyết phương Bắc hào sảng xuống vùng sông nước Giang Nam đẫm lệ. Hãy để tôi kể cho bạn nghe câu chuyện ấy, bắt đầu từ nơi gió cát thổi mạnh nhất.

Khởi nguồn từ phương Bắc: Tiếng thét của Lửa và Đá

Hành trình của chúng ta bắt đầu từ Bắc Kinh và những vùng bình nguyên lộng gió phía Bắc. Ở đây, khí hậu khắc nghiệt hun đúc nên những con người bộc trực, can trường. Và nghệ thuật của họ, Kinh Kịch (Peking Opera) hay Tần Khang, chính là tấm gương phản chiếu cái “khí” ấy.

Bước vào một rạp hát phương Bắc, thứ đầu tiên ập vào thính giác bạn là tiếng trống, tiếng phách gỗ gõ đanh và dồn dập. Đó là âm thanh của chiến trận, của những vó ngựa sa trường. Ở đây, người ta chuộng cái đẹp của sự Cường điệu. Những khuôn mặt được vẽ (kiểm phổ) rực rỡ sắc màu: đỏ trung liệt, trắng gian hùng, đen cương trực. Họ không diễn tả con người đời thường, họ diễn tả những “hình tượng” khổng lồ của lịch sử.

Kinh kịch là thế giới của nam tính, của những pha nhào lộn võ thuật (Đả) khiến người xem thót tim, của những giọng hát giả thanh cao vút chọc thủng không gian. Nó giống như một chén rượu mạnh, uống vào là thấy nóng ran lồng ngực, hừng hực khí thế của những anh hùng thời Tam Quốc hay Thủy Hử.

Khoảng lặng giữa dòng: Triết lý của cái “Không”

Nhưng khi chúng ta rời miền Bắc để xuôi về Nam, hãy dừng lại một chút ở cái “khoảng không” trên sân khấu. Dù là Kinh kịch hào sảng hay Việt kịch u sầu, chúng đều gặp nhau ở một giao điểm: Triết lý Tả Ý (Xieyi).

Sân khấu Hí Khúc là một thế giới kỳ lạ, nơi “không có gì mà lại có tất cả”. Không có núi, không có sông, không có cửa nhà. Người nghệ sĩ đứng giữa sân khấu trống trơn ấy, chỉ bằng một cái phất tay áo, khán giả phải thấy được mây bay. Chỉ bằng một động tác nâng chân, người xem phải cảm được họ đang bước qua ngưỡng cửa cao sang.

Đó là một bộ môn nghệ thuật tàn nhẫn và đòi hỏi sự toàn năng. Người diễn viên không được quyền khiếm khuyết. Họ phải vừa là ca sĩ, vừa là diễn viên, vừa là vũ công, vừa là võ sư (Ca – Niệm – Biểu – Vũ – Đả). Họ dùng chính cơ thể mình để vẽ nên bối cảnh, dùng tiếng hát để dựng nên không gian.

Trôi về phương Nam: Tiếng khóc của Nước và Tơ

Tạm biệt tiếng trống trận phương Bắc, chúng ta trôi xuôi dòng về vùng Giang Nam (Tô Châu, Hàng Châu), nơi có mưa bụi bay lất phất và những cây cầu đá cong cong. Tại đây, tâm tính con người mềm mại hơn, và Hí Khúc cũng trút bỏ bộ giáp sắt để khoác lên mình tấm áo lụa là.

Chào mừng bạn đến với cái nôi của Côn Khúc (Kunqu) và Việt Kịch (Yue Opera) – dòng kịch của những kẻ si tình.

Nếu phương Bắc là “Lửa”, thì phương Nam là “Nước”. Dàn nhạc ở đây vắng bóng tiếng trống gõ đanh, thay vào đó là tiếng sáo trúc dìu dặt và tiếng đàn nhị nỉ non. Những vở diễn không còn kể chuyện anh hùng cứu nước, mà thủ thỉ những câu chuyện về tình yêu bị chia cắt, về nỗi sầu nhân thế bên khung cửa sổ (như Lương Sơn Bá – Chúc Anh Đài hay Hồng Lâu Mộng mà bạn đã xem).

Ở phương Nam, cái đẹp nằm ở sự Tinh tế. Một cái chau mày, một tiếng thở dài, một điệu múa “thủy tụ” (tay áo nước) rập rờn như sóng vỗ… tất cả đều nhằm chạm vào những góc khuất yếu mềm nhất trong lòng người xem. Côn Khúc, được ví là “mẹ” của trăm loài kịch, chính là đỉnh cao của sự tao nhã ấy – chậm rãi, quý phái và buồn đến nao lòng.

Hí Khúc Trung Hoa, nhìn tổng thể, giống như một đời người.

Có những ngày tuổi trẻ hừng hực khí thế như Kinh kịch phương Bắc, muốn dời non lấp bể, phân định rạch ròi đen trắng. Nhưng rồi đi qua những va vấp, người ta trôi về phương Nam, tìm thấy sự tĩnh tại và sâu lắng trong Côn khúc hay Việt kịch, để chiêm nghiệm về những nỗi buồn đẹp đẽ của nhân sinh. Nếu bạn đã bắt đầu từ Đại Quan Viên (phương Nam), có lẽ bạn là người mang tâm hồn của nước. Nhưng biết đâu đấy, vào một ngày cần sự vực dậy mạnh mẽ, bạn sẽ tìm thấy sự đồng điệu trong tiếng trống trận của phương Bắc?

Văn hóa, suy cho cùng, là để xoa dịu mọi trạng thái của tâm hồn.

Source hình: https://www.facebook.com/yueoperavietnamfc/photos