By Andy On The Go

Có những người đi qua thế giới này để lại những công trình, nhưng Zaha Hadid dường như đi qua để để lại một quỹ đạo. Từ Baghdad nắng cháy đến London sương mù, rồi vươn mình sang Baku hay Bắc Kinh, Zaha không đơn thuần xây dựng các toà nhà. Bà đang đóng băng những chuyển động, bắt giữ những ngọn gió và hoá thạch chúng giữa lòng đô thị.

Người ta khó lòng “giam” bà vào một trường phái cụ thể. Bởi lẽ, trước khi chạm tay vào sắt thép và bê tông, tâm hồn Zaha đã thuộc về những bức tranh trừu tượng, nơi không gian bị bẻ gãy và trọng lực chỉ là một khái niệm mơ hồ. Nhìn vào những bản vẽ thuở ban đầu, ta thấy bà đã “mơ” về không gian trước khi thực sự “dựng” nên nó. Những ảnh hưởng từ hội hoạ Nga hay nét thư pháp Ả Rập chảy trong huyết quản bà không hiện ra dưới dạng hoa văn trang trí, mà thấm sâu vào tư duy: kiến trúc là một dòng chảy liền mạch, uốn lượn và bất tận.

Vũ điệu của dòng chảy

Nếu ngôn ngữ là vỏ bọc của tư duy, thì ngôn ngữ kiến trúc của Zaha là sự khước từ những điểm dừng. Bà ghét sự bất động. Hãy nhìn Heydar Aliyev Center ở Baku, công trình không “mọc” lên từ đất mà như trườn lên từ những đợt sóng ngầm của địa hình. Hay ở London Aquatics Centre, mái vòm sà xuống ôm lấy con người như mặt dưới của một con sóng lừng lững.

Trong thế giới của Zaha, ranh giới là thứ yếu. Sàn nhà vươn mình thành dốc, dốc hoá thành tường, rồi tường tan chảy thành trần nhà đón sáng. Ánh sáng trong không gian ấy cũng mang hình hài của nước: lỏng và linh hoạt. Ở Nhà hát Opera Quảng Châu, ánh sáng tràn vào như thể đang len lỏi qua những khe núi hẹp, ban ngày rực rỡ, ban đêm lại mảnh mai như những nét cọ vờn trên nền trời. Bước đi trong những công trình ấy, ta không còn cảm giác đi qua những căn phòng, mà là đang trôi theo một kịch bản, một dòng chảy cảm xúc mà người kiến trúc sư đã vạch sẵn.

Một nốt thăng đầy kịch tính
Kiến trúc của Zaha luôn đòi hỏi người ta phải ngước nhìn, thậm chí là tranh cãi. Nó kịch tính như một thước phim điện ảnh. Bạn hiếm khi chạm mặt ngay với đích đến, mà thường bị cuốn vào một hành trình dạo chơi của thị giác – như dải ruy băng ở MAXXI Rome dẫn dụ ta đi từ bất ngờ này sang choáng ngợp khác.

Nếu đặt Zaha lên bàn cân cảm xúc cùng Tadao Ando và Thomas Heatherwick, ta sẽ thấy ba sắc thái riêng biệt của linh hồn kiến trúc.

Tadao Ando là một khoảng lặng. Ông giấu mọi thứ đi để sự tĩnh tại lên tiếng, nơi một tia sáng cắt ngang bóng tối cũng đủ làm người ta rung động và quay về bên trong.

Thomas Heatherwick là cái chạm tay ấm áp. Ông đưa những chi tiết thủ công, những mảng xanh và bậc thang vào để con người tìm thấy nhau, để phố thị bớt đi phần lạnh lẽo.

Còn Zaha Hadid? Bà là một bản giao hưởng cao trào. Bà dùng những đường cong vị lai để bẻ lái trí tưởng tượng của chúng ta về phía trước. Nếu Ando mời ta dừng lại, Heatherwick mời ta ngồi xuống, thì Zaha thôi thúc ta bước tiếp, để xem phía sau đường cong kia là chân trời nào.

Zaha đã rời đi, nhưng “linh hồn vị lai” của bà vẫn ở lại. Bà đã chứng minh rằng những nét vẽ tưởng chừng chỉ có trong viễn tưởng hoàn toàn có thể chạm đất. Những công trình của bà đứng đó, không chỉ để ở hay làm việc, mà để nhắc nhở nhân loại rằng: Trí tưởng tượng của chúng ta có thể đi xa đến đâu, và vẻ đẹp của sự chuyển động có thể lộng lẫy đến nhường nào.

Sài Gòn, 04.12.2025

Source: https://www.zaha-hadid.com/