By Andy On The Go

Quán Kỳ Nam: Sài Gòn của những bước chân chậm và bản nhạc tâm dưỡng

Xem Quán Kỳ Nam, tôi có cảm giác mình không bước vào rạp, mà bước xuống một cầu thang hẹp ở Sài Gòn năm 1985, nơi tầng dưới là quán cơm tháng, tầng trên là căn phòng nhỏ với cái bàn gỗ, chiếc đèn bàn và một chàng dịch giả đang loay hoay với chữ nghĩa. Thành phố ngoài kia sau chiến tranh còn nhiều vết vá, nhưng trong khu tập thể ấy, đời sống được nấu chín mỗi ngày bằng cơm, bằng canh và bằng những tình cảm không gọi tên.

Leon Lê chọn quay bằng phim nhựa, màu hơi loang, ánh sáng vàng như phủ một lớp bụi mịn. Mỗi khung hình giống một tấm ảnh cũ được lục lại trong hộp ký ức. Ánh đèn trong bếp, vệt nắng nghiêng trên hành lang, chiếc quạt trần quay chậm, tiếng radio, tiếng chảo dầu xèo xèo, tất cả làm tôi nhớ tới những buổi tối ngày xưa, cả xóm ngồi xem chung một chiếc tivi nhỏ, quạt máy kêu ro ro, cơm hơi khê một chút cũng không sao vì ai cũng mải dõi theo câu chuyện trên màn hình.

Trong thế giới đó, Khang là chàng dịch giả trẻ được ưu ái, mang nhiệm vụ dịch Hoàng Tử Bé cho bộ máy mới. Kỳ Nam là người phụ nữ góa chồng, “bên thua cuộc”, sống bằng nghề nấu cơm tháng, nuôi một đứa bé lai và gói trong mình rất nhiều im lặng của một thế hệ. Họ ở hai tầng khác nhau, hai vị thế khác nhau, hai phía lịch sử, nhưng gặp nhau ở chỗ đều có những phần mềm yếu không biết kể với ai.

Điều hay là tình cảm giữa Khang và Kỳ Nam không được gọi tên. Không có câu tỏ tình kịch tính, không có màn ôm hôn trong mưa. Nó len vào phim giống khói bếp len qua bậc thang, mùi thức ăn lan sang phòng bên, tiếng chân ai đó đi lên đi xuống đều đặn. Mỗi lần Khang xuống bếp phụ một tay, mỗi đêm hai người ngồi lại bên bản dịch, đó là những nghi thức nhỏ, lặp đi lặp lại, chầm chậm khắc người này vào đời người kia.

Chìa khóa nằm ở một từ rất nhỏ: “tâm dưỡng”. Khang vướng ở từ apprivoiser trong bản gốc. Người ta từng quen dịch là “thuần hóa”, “thuần dưỡng”, nhưng Kỳ Nam lại đề nghị một cách nói khác. “Tâm dưỡng” không phải là uốn người khác theo ý mình, mà là nuôi dưỡng cái phần sâu nhất, dễ tổn thương nhất, cho nó thời gian được hồi phục.

Tâm là chỗ sâu nhất, thật nhất trong mỗi người. Dưỡng là nuôi, là ở lại, là chăm, là không thúc ép.

“Thuần dưỡng” vẫn thấp thoáng bóng dáng chủ và tớ. “Tâm dưỡng” làm tôi nghĩ đến hai người ngồi lại với nhau, đủ lâu để vết thương của mỗi bên bớt nhói, rồi mới dám nhẹ tay chạm vào vết thương của người kia. Suốt cả phim, họ gần như không nói về “chúng ta”, nhưng cách họ nấu cho nhau bữa ăn, chờ nhau ngoài hành lang, lắng nghe nhau đọc một đoạn sách chính là “tâm dưỡng” bằng đời sống.

Sài Gòn trong Quán Kỳ Nam không chỉ là phông nền. Thành phố là một nhân vật thứ ba, bước đi bên cạnh họ trên những con đường nhỏ. Buổi sáng, Sài Gòn thức dậy với tiếng xe Cub, tiếng rao xôi kéo dài từ đầu hẻm đến cuối đường. Khang đi ngang dãy nhà cũ, ban công sắt, dây điện chằng chịt, vài giò trầu không bám lên tường. Khẩu hiệu đỏ, cửa tiệm hớt tóc, tiệm may, tiệm chụp hình gia đình với những tấm ảnh cưới treo sau lớp kính mờ. Mọi thứ còn nghèo nhưng không thiếu sinh khí.

Khi hiếm hoi rảnh rỗi, họ ra khỏi khu cư xá. Không phải một buổi hẹn hò đúng nghĩa, không tay trong tay, không selfie, chỉ là cùng đi một đường, cùng dừng ở một chỗ. Góc chợ đầu hẻm có bà bán chè, hai người đứng ăn bên lề đường, mùi chè nóng quyện với mùi khói xe, thỉnh thoảng một chiếc xe lam dừng lại, khách vội vã lên xuống. Khang nói về những câu chữ đang bí, Kỳ Nam nghe, thỉnh thoảng cười rất khẽ. Sài Gòn lúc đó ít lựa chọn, nhưng vẫn kiên nhẫn đi tiếp với từng người.

Chiều xuống, đèn đường vàng ấm. Họ có thể đi ngang rạp chiếu bóng cũ, bảng phim vẽ tay, màu đã phai. Dòng người xếp hàng mua vé, áo sơ mi may đo, tóc cắt cao, vài người còn đội mũ cối. Khang rủ xem phim, Kỳ Nam lắc đầu, nhưng cũng đứng lại lâu hơn dưới mái hiên, như muốn nán lại với tiếng ồn tươi trẻ đó, trước khi trở về căn bếp quen thuộc. Ở vỉa hè bên kia, tiệm chụp hình gia đình bật cassette, có thể là một trích đoạn cải lương vọng ra, giọng ca vừa buồn vừa đẹp.

“Chiều nhạt nắng, nhắc anh lời em
Nói khi mùa trăng, dưới khung trời êm
Nếu mà ngày mai giàn hoa tím kia héo gầy
Rồi đời ta vỡ tan làm đôi
Mắt ta càng xa cách nhau ngàn đời
Thì cứ nhìn vừng trăng mà thôi trách duyên lỡ làng…”

Lê Trọng Nguyên

Trong đầu tôi khi xem cảnh đó, tự nhiên bật lên một playlist tưởng tượng. Nếu là thời đó, có lẽ là những điệu bolero len lén, vài bản tình ca pre 75 vẫn được người ta hát khẽ ở nhà riêng. Nếu là bây giờ, có thể tôi sẽ cắm tai nghe bật Sài Gòn cafe sữa đá hay Sài Gòn hôm nay mưa, để trộn thêm một lớp Sài Gòn mới vào khung cảnh cũ. Một thành phố hai tầng soundtrack: một bên là tiếng băng cassette rè rè, một bên là nhạc indie chảy trên Spotify, cùng kể một câu chuyện rất dài về cách người ta tập sống lại sau tổn thương.

Có những tối mát trời, họ đi ngang công viên nhỏ, người lớn mặc đồ bộ tập thể dục, trẻ con đá banh trên bãi cỏ sứt sẹo, mấy anh thanh niên ngồi ghế đá nghe nhạc từ chiếc máy cũ. Thành phố thiếu sáng, nhưng bằng cách nào đó người ta vẫn tìm ra chỗ để cười, để hát, để yêu. Khang và Kỳ Nam không nói về tương lai, chỉ đi chậm lại đủ để nghe tiếng bước chân mình trên mặt đường, nghe trái tim mình không còn đập gấp như những năm tháng vừa đi qua.

Tên Kỳ Nam nghe đã là một ẩn dụ. Kỳ nam là phần gỗ quý sinh ra từ vết thương của cây. Không có tổn thương, không có mùi thơm đó. Nhân vật Kỳ Nam mang cái tên ấy, sống trong một thành phố cũng đầy vết sẹo, chăm một đứa trẻ lai, nấu cơm cho cả khu. Khi cô gợi ý “tâm dưỡng”, tôi nghe như tiếng của cả một thế hệ: chúng ta đã chịu đủ cay đắng để tiếp tục thuần hóa nhau, giờ thử nuôi dưỡng nhau xem sao.

Ở tầng khác, “tâm dưỡng” cũng là cách bộ phim đối xử với người xem. Nhịp phim chậm, ít kịch tính, không có cú twist chóng mặt, không ép ta rơi nước mắt đúng phút thứ bao nhiêu. Phim chỉ đặt những khoảnh khắc nhỏ trước mặt ta: một cái nhìn tránh đi, một lần khép cửa hơi chậm, một hơi thở nén lại. Nếu vội, ta sẽ thấy dài. Nếu cho mình ngồi yên, cảm xúc sẽ từ từ thấm, giống tách trà nóng rót vào chén sành, càng để lâu càng đậm.

Sài Gòn bây giờ đầy đèn LED, billboard, nhạc mới bật trong quán cafe. Thỉnh thoảng từ quán nhậu vẳng ra một bài bolero, từ một quán khác vang lên nhạc city pop Việt, có thể là Lần hẹn hò đầu tiên phiên bản mới, hoặc một ca khúc của Vũ hay Chillies. Giữa hai lớp âm thanh đó, tôi nghĩ đến Kỳ Nam đang nấu cơm ở bếp dưới, Khang sửa từng câu chữ trên gác trên, và Sài Gòn 1985 vẫđang âm thầm bước cùng Sài Gòn 2025, chỉ khác là mỗi thời có một playlist khác nhau.

Quán Kỳ Nam vì thế không chỉ là câu chuyện tình giữa một chàng trai trẻ và một người phụ nữ trung niên. Đó là câu chuyện về cách con người học “tâm dưỡng” nhau trong một không gian chật hẹp, thời thế chật hẹp. Họ không thể đổi lịch sử, không thể chữa lành hết mất mát, nhưng có thể nấu cho nhau một bữa cơm, nghe nhau đọc một đoạn sách, đi với nhau một đoạn đường dưới ánh đèn vàng.

Với tôi, đây là một bộ phim nên xem chậm, xem rồi để nó ở lại trong người như một bản nhạc cũ, lâu lâu tự vang lên khi ta đi ngang một khu chung cư, một cầu thang tối hay một quán cơm bình dân nào đó. Và biết đâu, giữa tiếng ồn của thành phố mới, ta chợt nghe bên trong mình một giai điệu rất nhỏ, rất hiền, thì thầm hai chữ: tâm dưỡng.

Hình ảnh, xin phép lấy trên internet

Sài Gòn, những ngày cuối của tháng 11.2025