MẮT CỦA DA: kiến trúc trở về với cảm giác

Bàn về cuốn sách The Eyes of the Skin: Architecture and the Senses của Juhani Pallasmaa

Tôi đọc Mắt của Da vào một buổi sáng phủ sương lành lạnh của mùa thu Hà Nội. Không gian quanh mình đủ yên để tiếp nhận từng câu chữ như tiếp nhận ánh sáng yếu ớt qua lớp mây mỏng. Cuốn sách nhỏ nhưng có sức nặng như một nắm tay đặt lên ngực. Nhẹ nhưng đi rất sâu. Cảm ơn Nhabe Scholae đã cất công dịch bản tiếng Việt rất có tâm.

Ngay từ đầu, Pallasmaa khẳng định kiến trúc không phải là hình ảnh. Kiến trúc là “một chiều kích hiện tượng luận cốt yếu với trải nghiệm nhân sinh”. Nghĩa là không gian không sống trong bản phối cảnh hay những bức ảnh chụp thật đẹp. Nó sống trong cách cơ thể ta bước, chạm, nghe và nhớ. Cơ thể là trung tâm của mọi trải nghiệm.

Pallasmaa phê phán cái ông gọi là kiến trúc võng mạc. Một loại kiến trúc tồn tại để được nhìn hơn là được sống cùng. Con người bị biến thành “một đôi mắt không có cơ thể”. Điều này quá quen trong các dự án hiện nay. Chúng ta đánh giá công trình bằng ngoại hình, bằng khả năng tạo ra ấn tượng tức thì, bằng hình ảnh có thể lan truyền. Nhưng khi bước vào bên trong, cơ thể lại không cảm được bao nhiêu.

Trong cuốn sách, xúc giác được khôi phục lại vị trí xứng đáng. Da là nơi con người “chạm vào thế giới lần đầu tiên”. Kiến trúc vì thế cũng phải chạm vào ta. Không gian có thể nói chuyện bằng độ ấm của vật liệu, bằng sự thay đổi của ánh sáng trên mặt tường, bằng âm thanh khẽ vang của từng bước chân.

Trong lúc đọc, tôi nhớ đến cảm giác đứng trước một bức tường bê tông của Tadao Ando ở Kobe. Tay tôi đặt lên mặt bê tông rất nhẹ. Bề mặt mịn và lạnh vừa đủ để giữ người ta lại trong vài giây. Nhưng điều khiến tôi nghĩ lâu hơn chính là câu chữ của Pallasmaa. Ông làm tôi nhận ra rằng cảm giác ấy không chỉ nằm trên đầu ngón tay. Nó nằm trong nhịp thở, trong sự chú ý vô thức của cơ thể đối với môi trường xung quanh.

Pallasmaa dành một phần để nói về ký ức. Ông viết rằng có những thành phố trở lại trong tâm trí ta không phải bằng hình dáng. Chúng trở lại bằng âm thanh, mùi vị và những thang độ sáng tối. Tôi thấy điều đó rất đúng. Những nơi tôi nhớ không phải là nơi chụp hình đẹp nhất. Đó là nơi cơ thể tôi từng thật sự sống. Một buổi chiều có gió mặn ở Kobe. Một phút đứng im nghe tiếng bước chân vang lên trong một hành lang cong ở Seoul. Những trải nghiệm này giúp tôi hiểu sâu hơn điều mà cuốn sách muốn nói.

Điều còn lại sâu nhất chính là khái niệm Kiến trúc của Sự Yên Lặng. Yên lặng ở đây không phải là sự vắng âm thanh. Yên lặng là khả năng khiến con người trở về với chính họ. Khi ta đứng trong một không gian đủ tinh tế, ta tự nhiên thở chậm lại. Ta nghe rõ tiếng của chính mình.

Đọc xong Mắt của Da, tôi hiểu vì sao nó được xem là một văn bản cốt lõi cho bất kỳ ai yêu kiến trúc. Nó không dạy ta nhìn. Nó dạy ta cảm. Và trong thời đại này, cảm là điều cần được học lại mỗi ngày.

Ông đang nói về cách ta sống. Sống có chạm. Sống có nghe. Sống có ngửi. Sống có nhớ. Và sống theo cách mà thế giới có thể len qua da mình.

Nội Bài, 23.11.2025

Nguồn tham khảo:

https://kienviet.net/2025/10/26/sach-kien-truc-mat-cua-da-kien-truc-va-giac-quan-mot-cuon-sach-nho-mang-thong-diep-lon