By Andy On The Architecture

Ở Tashkent, người ta đang dựng lên một bảo tàng mới. Không cao, không phô trương. Ba hình khối vuông, tròn và tam giác nối nhau trong một thế cân bằng tinh tế. Đó là Bảo tàng Quốc gia Uzbekistan, tác phẩm đầu tiên của Tadao Ando tại Trung Á. Tôi nhìn bản vẽ và thấy ở đó không chỉ là bê tông mà còn là một giấc mơ hồi sinh văn hóa, nơi hình học trở thành ngôn ngữ của ký ức.

Giữa sa mạc, một khởi đầu mới

Tashkent là thành phố của gió và bụi, của những ký ức còn vương trên mái vòm xanh và gạch men lam. Từ Samarkand đến Bukhara, di sản kiến trúc Hồi giáo vẫn nằm đó như những ngôi sao mờ trong đêm.
Ando đến, không mang theo tham vọng hiện đại hóa, mà tìm cách lắng nghe đất. Ông dùng ba hình khối cơ bản: vuông, tròn, tam giác, như ba chữ cái của ngôn ngữ khởi nguyên. Ba hình ấy không phải để khoe trí tuệ hình học, mà để nhắc con người về sự cân bằng giữa lý trí, tâm linh và thiên nhiên.

“Khi xây dựng bằng những hình dạng thuần túy, tôi muốn quay lại cội nguồn của tư duy. Từ đó, những ý tưởng mạnh mẽ có thể tỏa ra thế giới.”

Tada Ando

Kiến trúc như ký ức

Bảo tàng nằm ở trung tâm thủ đô. Khối vuông là nơi lưu giữ các tác phẩm cổ, khối tròn dành cho trưng bày đương đại, và giữa chúng là một tam giác kết nối, con đường nơi quá khứ gặp hiện tại. Từ trên cao, mái nhà như những mảnh ghép chạm vào nhau, có thể đi bộ qua được. Đó không chỉ là lối nối vật lý, mà còn là một hành trình tượng trưng, nơi người Uzbekistan có thể bước qua chính lịch sử của họ bằng đôi chân thật.
Bên trong, ánh sáng được dẫn vào qua các lỗ mở hình oval. Nó không chiếu rọi trực tiếp mà phản xạ dịu xuống những bức tường bê tông mịn, thứ vật liệu mà Ando luôn dùng như một tờ giấy trắng.
Ở đó, ánh sáng trở thành ký ức. Nó đi ngang qua những khoảng trống, chạm vào mặt gạch, rồi biến mất. Như thể công trình đang thở, đang kể chuyện bằng hơi thở của chính nó.

Một Uzbekistan đang lớn lên

Uzbekistan đang ở ngưỡng cửa của thay đổi, mở cửa với thế giới nhưng vẫn muốn giữ lại cốt lõi. Tổng thống Shavkat Mirziyoyev gọi bảo tàng này là biểu tượng của “một Uzbekistan mới, kết hợp giữa di sản và tinh thần cởi mở”. Có lẽ đó cũng chính là điều Ando nhìn thấy khi nhận lời thực hiện dự án: một vùng đất cần một trung tâm cho ý tưởng, chứ không chỉ một nơi lưu trữ hiện vật.
Atelier Brückner, đơn vị từng thiết kế Pavilion Uzbekistan tại Expo Osaka, phụ trách phần trưng bày. Họ kết hợp âm thanh, ánh sáng và hình ảnh để tạo nên trải nghiệm nhập vai, một cách kể chuyện hiện đại cho một dân tộc đã quen kể bằng truyền thuyết. Không gian không chỉ trưng bày quá khứ mà còn đặt tương lai lên bàn đối thoại.

Ba hình khối, ba biểu tượng

Trong triết lý Hồi giáo cổ, hình vuông tượng trưng cho trái đất, hình tròn là trời, còn hình tam giác là cầu nối giữa con người và Thượng đế. Ando hiểu điều ấy. Ông không vay mượn mà tái tạo tinh thần linh thiêng bằng ngôn ngữ tối giản. Ở Tashkent, ba khối nhà nối nhau bằng hành lang bê tông, nhưng khi ánh sáng đi qua, chúng trở nên mềm mại như tấm vải trắng. Người ta không chỉ bước trong công trình, mà còn bước trong ý niệm, một lời nhắc rằng mọi nền văn hóa đều có thể được viết lại bằng sự giản dị.

Tĩnh lặng như một lời chào

Công trình dự kiến mở cửa vào năm 2028. Khi ấy, giữa quảng trường trung tâm, người ta sẽ thấy ba hình khối đứng cạnh nhau, lặng lẽ nhưng hiên ngang. Không bảng quảng cáo, không màu sắc, không khẩu hiệu. Chỉ có bê tông, ánh sáng và bóng người đi qua. Ở một vùng đất từng là giao điểm của Con đường Tơ lụa, kiến trúc ấy giống như một phép dừng nhẹ để con người nhìn lại mình.

Tôi nghĩ, có lẽ đây không chỉ là bảo tàng của một quốc gia. Nó là tuyên ngôn của sự hồi sinh, nơi quá khứ không bị phủ bụi mà được thắp sáng lại bằng ngọn đèn của hiện đại.
Giữa sa mạc, Ando đã gieo một hạt mầm của tĩnh lặng. Và có thể, nhiều năm sau, khi thế giới ồn ào hơn, người ta sẽ tìm đến Tashkent để nghe tiếng hạt mầm ấy nảy nở.

The images are courtesy of ACDF
Link gốc: https://www.dezeen.com/2025/08/27/tadao-ando-national-museum-of-uzbekistan-geometric-shapes/

Sài Gòn, 31.10.2025