Những ý tưởng đột phá thường không đến từ dữ liệu lớn, mà từ những mẩu chuyện nhỏ, người dùng khác biệt, hay tình huống bất ngờ. Khi quá mải mê tối ưu cái phổ biến, ta dễ bỏ lỡ hạt giống của đổi mới – vốn luôn nảy mầm từ vùng rìa.
Một buổi chiều nhiều năm trước, trong tiếng quét chổi nhè nhẹ, James Spangler – một bác lao công mắc bệnh hen – ho sặc sụa. Đó không phải chuyện lớn trong mắt người khác. Nhưng với ông, mỗi đợt bụi bay lên là một trận chiến. Vậy là ông tự mày mò, chế ra một chiếc máy hút bụi cầm tay không vì tiền, mà vì ông muốn thở dễ hơn. Không ngờ, từ cái khó của một người, cả một ngành hàng mới ra đời.
Thế giới gọi đó là “ngoại lệ (Outliers)”. Thứ không có trong bảng biểu, không nằm trong thống kê. Nhưng đôi khi, tương lai lại bắt đầu từ những gì không ai để ý.
Mình vẫn nhớ, Henry Ford từng rút ngắn thời gian sản xuất xe xuống còn 1,5 giờ nhờ dây chuyền lắp ráp. Một cuộc cách mạng trong quản trị. Cũng từ đó, thế giới bắt đầu tin rằng mọi thứ có thể đo đếm, tối ưu, và lập trình. Tiếp thị, sáng tạo, con người tất cả đều bị đưa vào khuôn. Ai càng đại diện được “số đông”, càng được ưu tiên lắng nghe.
Nhưng bạn biết không, trung bình không phải là thật. Nó chỉ là sự giản lược để dễ hiểu. Ngoài đời, không có ai thật sự là người “trung bình”. Mỗi người là một phiên bản rối rắm của cảm xúc, hoàn cảnh và niềm tin. Và đôi khi, cái làm nên điều đặc biệt không nằm trong dữ liệu lớn – mà nằm trong một chuyện nhỏ tưởng chừng vụn vặt.
Như năm 1983, Jane Birkin làm rơi đồ trong khoang máy bay lên người CEO Hermès. Cô ấy không hài lòng với túi xách thời đó. Vậy là vừa bay, vừa vẽ lên túi nôn một thiết kế lý tưởng. Một cuộc gặp tình cờ. Một lời than phiền đầy tính cá nhân. Thế mà bây giờ, túi Birkin trở thành biểu tượng. Một khoảnh khắc lộn xộn, riêng tư – lại làm nên thứ trường tồn hơn cả dữ liệu và chiến lược.
Mình cũng thích câu chuyện về kính Ray-Ban. Ban đầu chỉ dành cho phi công. Mục đích rất cụ thể, rất hạn hẹp. Nhưng vì sinh ra từ nhu cầu thật, nó lan rộng theo cách rất tự nhiên. Giống như ly mì của Momofuku Ando, ông thấy công nhân Mỹ bẻ đôi mì cho nhanh, vậy là nghĩ: sao không làm luôn loại mì ăn liền trong ly? Một cử chỉ nhỏ thôi, nhưng đằng sau đó là cả một nhu cầu chưa ai thấu hiểu.
Trong những năm làm marketing, mình nhận ra: bảng điều khiển không cho mình cảm giác. Dữ liệu không biết đau, không biết khổ, không biết vui mừng hay thất vọng. Mà con người, những người ta phục vụ. thì có. Và nếu không chạm vào được điều đó, mình sẽ chỉ tối ưu được cái cũ, chứ chẳng thể nhìn thấy điều gì đang đến.
Thế giới bây giờ rất giỏi nhìn về sau. Dữ liệu luôn đến từ quá khứ. Nhưng nếu chỉ dùng gương chiếu hậu để lái xe, mình sẽ mãi đi trong nỗi sợ và giới hạn. Tương lai không đến từ những gì đang lặp lại. Nó đến từ chỗ gồ ghề, nơi lệch khỏi đường thẳng, chỗ mình chưa bao giờ nghĩ tới.
Vậy nên, nếu bạn đang đi trên hành trình tạo ra điều gì đó sản phẩm, chiến dịch, hay chính cuộc đời mình đừng chỉ nhìn vào phần đông.
Hãy chú ý đến những phản hồi lạc lõng, những người dùng kỳ quặc, những tình huống “ngớ ngẩn” không ai ghi lại. Biết đâu, ở đó có mầm của một thế giới mới.
Vì sau tất cả, khác biệt không phải thứ cần sửa. Mà là nơi đổi mới bắt đầu.
Andy on The Go
Sài Gòn, 25.07.2025
Andy On The Go 
Leave a comment