Khi Cầu Thang Kể Chuyện

…Những Nốt Trầm Và Khoảng Thở Giữa Không Trung…

By Andy On The Go

Trong ngữ ngôn của kiến trúc, cầu thang chưa bao giờ chỉ đơn thuần là một lối đi để kết nối các tầng lầu. Chúng là nhịp cầu giữa đất và trời, là khoảng thở của không gian, và đôi khi, là một tác phẩm điêu khắc vĩnh cửu dẫn dắt tâm hồn người lữ khách đi qua những cung bậc cảm xúc. Năm 2025, khi nhìn lại những thiết kế cầu thang ấn tượng nhất thế giới, ta thấy sự trỗi dậy của những đường cong táo bạo từ các bậc thầy phương Tây, nhưng ẩn sâu trong đó, ta vẫn tìm về sự tĩnh tại của phương Đông, nơi “nhà thơ của bê tông” Tadao Ando vẫn đang âm thầm kể câu chuyện của mình qua những bậc thềm ngập tràn ánh sáng và bóng tối.

Hành trình thị giác này nên bắt đầu từ sự tĩnh lặng sâu thẳm nhất. Mặc dù danh sách những cầu thang xu hướng của năm rực rỡ với những hình khối lạ mắt, nhưng để tìm thấy sự rung cảm nguyên bản, ta phải tìm về Naoshima, hòn đảo nghệ thuật linh thiêng của Nhật Bản. Mùa xuân năm 2025 đánh dấu sự hiện diện của Bảo tàng Mỹ thuật Mới Naoshima (Naoshima New Art Museum), công trình thứ mười của Tadao Ando trên hòn đảo này. Cầu thang tại đây không phô trương hay uốn lượn gào thét; nó là một hành trình “hướng tâm” và “hướng hạ”.

Ando đã thiết kế một lối đi dẫn thẳng từ mặt đất xuống lòng đất, tựa như một nghi thức thanh tẩy tâm trí trước khi chạm vào nghệ thuật. Hãy tưởng tượng bạn đang đứng dưới một mái nhà dốc nhẹ nương theo sườn đồi, ánh sáng tự nhiên từ giếng trời rót xuống như một thác nước vô hình, ve vuốt những bậc bê tông trần lạnh lẽo. Bước xuống cầu thang ấy không chỉ là đi xuống một tầng hầm, mà là đi sâu vào nội tâm của chính mình. Ánh sáng dẫn lối, bóng tối ôm ấp, tách biệt hoàn toàn người xem khỏi sự xao động của thế giới bên ngoài. Đó là vẻ đẹp của sự “thiền”, một nốt trầm xao xuyến trong bản giao hưởng của bê tông mà chỉ Ando mới có thể tạo ra.

Rời khỏi sự tĩnh mịch của Nhật Bản, cảm xúc của chúng ta được nhấc bổng lên bầu trời với sự hùng vĩ tại Nhà hát Lớn Thượng Hải (The Shanghai Grand Opera House) qua bàn tay của Snøhetta. Nếu Ando đưa ta vào lòng đất để tìm sự an yên, thì Snøhetta lại mời gọi ta khiêu vũ với gió trời. Cầu thang ở đây không nằm trong nhà, nó chính là mái nhà. Một cấu trúc xoắn ốc khổng lồ bằng bê tông uốn lượn mượt mà như chiếc quạt giấy đang mở ra, hay như vạt áo của một vũ công đang xoay tròn giữa đô thị phồn hoa. Những bậc thang nan quạt dẫn du khách từ mặt đất đi bộ lên tận đỉnh, xóa nhòa ranh giới giữa tòa nhà và cảnh quan, biến mỗi bước chân lên cao thành một lần mở rộng tầm mắt đón gió sông.

Sự tương phản tiếp tục dẫn lối ta đến Rotterdam, Hà Lan, Ma Yansong và studio MAD đã tạo ra một cú sốc thị giác tại Bảo tàng Di cư Fenix (Fenix Museum of Migration). Họ gọi tác phẩm của mình là “Cơn lốc” (Tornado). Hai cầu thang xoắn ốc khổng lồ trồi lên từ tầng trệt, xuyên thủng mái nhà kho cũ kỹ để vươn ra bầu trời. Được bọc trong thép đánh bóng và ốp gỗ ấm áp bên trong, chúng giống như hai sinh vật đến từ tương lai đang ký sinh và biến đổi cấu trúc lịch sử này. Sự phản chiếu của thép làm tan biến khối lượng đồ sộ của cầu thang vào mây xanh, tạo nên một tuyên ngôn mạnh mẽ về sự vận động và dòng chảy văn hóa.

Trong khi đó, ở một không gian mang tính riêng tư hơn tại Bắc Kinh, hai bậc thầy người Thụy Sĩ Herzog & de Meuron lại mang đến định nghĩa về sự sang trọng và tối giản lạnh lùng. Tại cửa hàng flagship Toteme, họ không dùng bê tông thô ráp hay gỗ mộc, mà chọn thép sơn mài. Cầu thang zigzag luồn lách qua không gian nội thất đơn sắc như một tia chớp đen sắc sảo. Vẻ đẹp của nó nằm ở sự chính xác đến nghẹt thở, gợi nhớ đến những đường cắt may dứt khoát trong thời trang cao cấp. Bước đi trên đó, ta nghe thấy tiếng vọng của nhịp sống đô thị gấp gáp, hiện đại nhưng đầy phong cách.

Bên cạnh những gã khổng lồ ấy, bức tranh kiến trúc năm 2025 còn được điểm xuyết bởi những nốt nhạc dịu dàng đầy chất thơ từ các studio khác. Đó là dải ruy-băng thép màu xanh năng lượng cuộn sóng giữa lòng Manhattan của Heatherwick Studio; là chiếc cầu thang gỗ thông mộc mạc xuyên qua mái ngói đất nung tại Mexico của Pedro & Juana, nơi tạo nên cuộc đối thoại ấm áp giữa truyền thống và hiện đại.

Hay đầy hoài niệm như cách Pihlmann Architects tại Đan Mạch đã cắt những sàn bê tông cũ của một nhà máy, lật ngược chúng lại để tạo thành cầu thang, giữ nguyên những vết tích sần sùi của thời gian như một chứng nhân lịch sử sống động.

Từ sự tĩnh lặng thiền định của Tadao Ando đến cơn lốc bạc của MAD, những chiếc cầu thang năm 2025 không còn là những vật thể vô tri. Chúng có linh hồn và nhịp đập riêng. Nếu cầu thang của các kiến trúc sư phương Tây là những bài thơ tự do, phóng khoáng, muốn vươn mình chạm tới mây xanh; thì những bậc thềm của Tadao Ando lại là một bài thơ Haiku cô đọng, hướng nội và chạm vào cội nguồn cảm xúc. Đi hết những bậc thang này cũng giống như đi qua những cung bậc của một đời người: có lúc xoáy trôn ốc cuồng nhiệt, có lúc gãy gọn lý trí, nhưng cuối cùng, ai cũng mong tìm về một lối đi ngập tràn ánh sáng tĩnh tại, để được trở về với chính mình.

Nguồn tham khảo: