Andy On The Go

Buổi trưa ở Sài Gòn. Tôi nép dưới một mái hiên nhà cũ. Gió đi qua lớp lam, nắng vỡ thành những vệt mỏng trên nền gạch rửa. Mùi cà phê phảng phất. Tiếng xe lùi lại sau lớp bóng đổ. Ngay khoảnh khắc ấy, tôi hiểu: hiện đại ở Việt Nam không chỉ là bê tông hay kính. Hiện đại là cách mình sống dễ chịu hơn, mát hơn, gọn hơn, mà vẫn nghe được nhịp thở của phố.

Nếu nhìn vào bản đồ thời gian, mốc 1950 đến 1970 là lúc đô thị Việt đổi giọng. Vật liệu của Modernism đi vào đời sống. Bê tông, thép, kính xuất hiện cùng sơ mi đi làm và xe máy chen chúc ở ngã tư. Modernism mang sự lý tính và tiết chế trang trí. Nhưng khi chạm vào khí hậu và thói quen sinh hoạt, nó được người Việt nhào nặn lại. Cái lạnh của bê tông hấp thụ mùi nắng, gió và bóng. Lý thuyết thành đời sống.

Tôi thấy điều ấy rõ trong ba lát cắt rất cụ thể.
Thứ nhất, Dinh Độc Lập. Một mặt đứng kỷ luật với hệ lam dày, khoảng hiên và sân trong. Ánh sáng được lọc nhiều lớp. Gió luồn theo hành lang dài. Không gian nghi lễ vẫn mát và thong dong.
Thứ hai, Thư viện Khoa học Tổng hợp Sài Gòn. Tỷ lệ khối giản dị, cửa sổ sâu, dải che nắng chạy dài. Bước qua bậc thềm là một vùng sáng dịu. Người đọc tự nhiên nói khẽ hơn vì độ yên của bóng.
Thứ ba, một mặt tiền nhà phố quận 3. Gạch bông gió, đá rửa, ban công hoa sắt. Giàn tigon bò qua lớp lam. Trưa đứng bóng, phòng khách lặng như mặt nước. Chiều xuống, các ô gió đan thành hoa văn trên nền gạch. Vừa hữu dụng vừa duyên.

Ở những nơi ấy, Modernism không đứng riêng như một học thuyết. Nó được thuần hóa bởi khí hậu, bởi thói quen treo chậu cây ở ban công, bởi bữa cơm kê sát cửa để nhận gió nồm. Kiến trúc trở thành một thứ dân gian mới. Dễ hiểu. Dễ dùng. Dễ tùy biến. Người thợ, chủ nhà, kiến trúc sư cùng nói một thứ ngôn ngữ của bóng và gió.
Nhìn lại, tôi thấy hiện đại ở Việt Nam là khả năng tổ chức ánh sáng và không khí để đời sống trở nên tử tế hơn. Không cần ồn ào biểu tượng. Chỉ cần một hiên sâu vừa đủ, một lớp lam đủ dày, một khoảng trống cho gió tìm đường.

Thứ kiến trúc hiện đại này mà sử gia Mel Schenck gọi là Kiến trúc Hiện đại Bản địa Miền Nam Việt Nam đã lan tỏa như một ngọn lửa dân gian. Nó không chỉ là sự thay đổi vật liệu; nó là sự khẳng định về sức tiến hóa của một dân tộc.

Khi bạn có dịp, hãy đứng dưới một mái hiên. Đặt lưng vào bức tường đá rửa. Nhìn nắng dịch chuyển qua từng khe lam. Nghe tiếng gió chui qua bông gió. Ghi chú lại đường đi của bóng từ trưa sang chiều. Ngay trong thao tác nhỏ đó, bạn sẽ thấy vì sao Modernism ở Việt Nam có hơi thở. Nó đã trở thành của mình.
Nguồn cảm hứng và dữ kiện chính: bài “Từ khi nào kiến trúc Việt Nam trở nên hiện đại?” trên Saigoneer.

Sài Gòn, 16.10.2025